Giữa muôn vàn những phong cách kiến trúc được du nhập vào Việt Nam, có một ngôn ngữ thiết kế mang đậm tinh thần Á Đông nhưng vẫn chắt lọc những nét tinh tế từ kiến trúc Phương Tây, đó chính là kiến trúc Đông Dương, nổi bật với sự hòa quyện giữa truyền thống và sự hiện đại tạo nên một không gian độc đáo và không kém phần tinh tế. Vậy thực sự phong cách kiến trúc Đông Dương là gì? Hãy cùng Kiến trúc Biscons tìm hiểu thông tin qua nội dung dưới đây của bài viết.
Mục lục
Phong cách kiến trúc Đông Dương là gì?
Phong cách kiến trúc Đông Dương không chỉ đơn thuần là sự pha trộn giữa Đông và Tây mà nó được coi là một minh chứng sống động trong quá trình bản địa hóa kiến trúc Phương Đông trong bối cảnh Châu Á thuộc địa.
Đông dương với tên gọi quốc tế là Indochina, bởi lẽ bán đảo nằm ở vị trí sát phần đất của Ấn độ và Trung Quốc. Nền văn hóa của các nước Đông Dương ngày xưa chịu rất nhiều ảnh hưởng bởi nền văn hóa của Ấn Độ và Trung Quốc trong thời kỳ những năm bị đô hộ.
Phong cách kiến trúc Đông Dương với tên tiếng anh là Indochine style. Indochine là từ Đông Dương trong tiếng Pháp. Phong cách kiến trúc Đông Dương thể hiện sự hòa quyện một cách hài hòa đặc trưng của văn hóa Việt Nam và phong cách kiến trúc hiện đại của Pháp, đây là sự kết hợp độc đáo thể hiện một vẻ đẹp giao thoa giữa 2 nền văn hóa Tây – Đông.
Điều khiến cho kiến trúc Đông Dương trở nên đặc biệt không chỉ nằm ở vẻ đẹp của nó, mà bởi nó được coi là một minh chứng kể lại câu chuyện của thời đại khi mà những mái ngói cong truyền thống kết hợp cùng vòm cửa uốn cong kiểu Pháp, khi những bức tường gạch dày không chỉ để chống nóng mà nó còn để giữ lại cái hồn mộc mạc của vùng nhiệt đới.
Tại Việt Nam, kiến trúc Đông Dương hiện nay vẫn còn hiện hữu rất nhiều ở các công trình công sở, trường học, những ngôi biệt thự cổ,… Nó mang vẻ đẹp của sự thanh lịch, mang vẻ đẹp của dấu ấn thời gian. Ngày nay, phong cách Indochine không chỉ còn là hồi ức mà nó còn là cảm hứng sáng tạo cho rất nhiều các công trình hiện đại muốn giữ cái gọi là hơi thở xưa, kết hợp với sự hiện đại, vừa gần gũi mà vừa đậm tính thẩm mỹ.
Quá trình hình thành và phát triển của phong cách kiến trúc Đông Dương
Giữa những làn sóng thuộc địa hóa vào cuối những năm của thế kỷ XIX, những kiến trúc sư người Pháp đầu tiên đã đặt chân đến vùng đất Đông Dương, không chỉ mang theo những bản vẽ kiến trúc mang đậm dấu ấn Phương Tây mà còn phải mang theo cả những thách thức làm sao những công trình đó có thể sống được ở trong môi trường khí hậu nhiệt đới gió mùa đầy nắng, mưa và độ ẩm cao.
Thay vì sử dụng những quy tắc cứng nhắc, những kiến trúc sư bắt đầu tìm ra những ý tưởng mới với lối kiến trúc sống cùng với bản địa và thế là những nền móng đầu tiên cho phong cách kiến trúc Phương Đông bắt đầu được hình thành. Chính từ đây một loại kiến trúc mới được ra đời, phong cách này không đơn thuần là một bản sao mà nó chính là sự sáng tạo dựa trên nguyên lý thích nghi và giao thoa giữa các nền văn hóa.
Vào khoảng những năm 1920 – 1930 thì kiến trúc Phương Đông dần được định hình rõ nét với sự đóng góp rất to lớn của kiến trúc sư Ernest Hébrard. Ông không chỉ là một nhà thiết kế mà ông còn là một người hoạt định đô thị, người gieo mầm cho tư tưởng “Một công trình đẹp không chỉ để ngắm mà nó còn phải sống được trong lòng văn hóa bản địa”.
Ernest Hébrard đã sáng tạo và đặt tên cho phong cách này là Phong cách Đông Dương và ông đã nhận được rất nhiều giải thưởng danh giá.
Kiến trúc Đông Dương ở Hà Nội
Sau thế chiến thứ nhất vào những năm 1918, Pháp bắt đầu khai thác bán đảo Đông Dương lần thứ 2. Từ đó thì nền văn hóa của Việt Nam và Pháp lại có thể rất nhiều những điểm giao thoa và phong cách thiết kế kiến trúc cũng là một trong số đó.
Ở Hà Nội kiến trúc Đông Dương gắn liền với rất nhiều những công trình như Trường Đại Học Đông Dương nay là trường Đại Học Quốc Gia Hà Nội, bảo tàng Lịch Sử Quốc Gia, Nhà hát lớn. Những công trình này chính là một bản hòa ca giữa nét cổ điển của Phương Tây và sự uyển chuyển, nét tinh tế của văn hóa Á Đông.
Kiến trúc Đông Dương ở Sài Gòn
Sài Gòn, cái tên son sắc một thời của thành phố mang tên Bác, ngày nay nó chính là một minh chứng cho lực sự quan trọng trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Sài Gòn trải qua rất nhiều những giai đoạn đổi mới, nơi chứng kiến sự giao thoa của nền văn hóa nước nhà. Để giờ đây cái tên Sài Gòn – Gia Định được nhắc tới như một đô thị xa hoa một thời.
Sài Gòn vào đầu thế kỷ XX cũng đã chứng kiến sự lên ngôi của kiến trúc Đông Dương qua hàng loạt những công trình công quyền, trường học, khách sạn,…Những mái lợp âm dương, những hành lang dài đón gió, cùng với những ô cửa vòm tất cả đã tạo nên một Sài Gòn hoa lệ nhưng rất đỗi gần gũi. Những công trình mang theo phong cách Đông Dương nổi bật phải kể đến như: Bưu điện trung tâm thành phố, Dinh Xã Tây, nay là trụ sở UBND Thành phố và nhà thờ Đức Bà.
Đặc điểm của kiến trúc Đông Dương
Vào cuối thế kỷ XIX giữa dòng chảy kiến trúc phương Tây ồ ạt xuất hiện tại Đông Nam Á thì một phong cách riêng biệt bắt đầu âm thầm được định hình đó chính là kiến trúc Đông Dương. Không chỉ đơn thuần là sự du nhập về văn hóa mà nó còn được coi là một minh chứng lịch sử cho quá trình chuyển hóa và thích nghi giữa 2 nền văn minh khác biệt.
Kết cấu, kỹ thuật và vật liệu
Một trong những đột phá của kiến trúc Đông Dương đó chính là việc ứng dụng khung chịu lực bằng bê tông cốt thép và đây là một trong những công nghệ tiên tiến thời bấy giờ. Cùng với sự kết hợp khéo léo các loại vật liệu địa phương như gạch, ngói nung, ngói đất sét hay một số loại gạch bông họa tiết thủ công. Những loại vật liệu này không chỉ phục vụ mục đích về kỹ thuật mà còn mang lại tính thẩm mỹ sâu sắc, thể hiện rõ nét tinh thần bản địa hóa.
Một số hệ thống kỹ thuật của công trình mang dấu ấn hiện đại như: Cột thu lôi, đèn điện, lan can kim loại uốn tay nghệ thuật, cổng sắt uốn,…Tất cả đều được sử dụng một cách tinh tế giúp nâng tầm diện mạo của công trình mà không phá vỡ tổng thể nét văn hóa đặc trưng bản địa.
Đặc điểm về giải pháp liên quan tới khí hậu
Khí hậu nhiệt đới gió mùa là một trong những kiểu thời tiết thách thức rất lớn đối với kiến trúc Phương Tây truyền thống. Các kiến trúc sư đã đưa ra rất nhiều các giải pháp như làm hành lang dài, mái đua rộng, lam gió cao sát trần, cùng với đó là không sân trong tạo bầu không khí mát mẻ.
Những giàn cây leo xanh phủ bóng hay những khoảng giếng trời kín đáo không chỉ giúp làm dịu đi cái nóng mà còn giúp khơi gợi cảm giác gần gũi với thiên nhiên, điều mà không có một phong cách kiến trúc ngoại nhập nào thời bấy giờ có thể làm được.
Ngôn ngữ về hình khối kiến trúc
Thay vì những hình khối rườm rà thì kiến trúc Đông Dương ưu tiên sử dụng các hình khối vuông vức, tuyến ngang mạnh mẽ, mặt bằng đối xứng. Các cửa sổ cao được bố trí đều đặn, kết hợp với những góc vuông dứt khoát tạo nên tính ổn định cho tổng thể kiến trúc – Một biểu hiện của triết lý Á Đông về sự bền vững.
Hệ thống mái và cửa độc đáo
Phần mái nhà theo thiết kế Đông Dương là nơi mà ngôn ngữ thiết kế được giao thoa một cách rõ ràng nhất. Mái có thể được sử dụng là mái bằng phóng khoáng kiểu Châu Âu, cũng có thể là mái ngói âm dương đua rộng kiểu Việt Nam, hoặc cũng có thể là mái chồng diêm gợi nhớ kiểu kiến trúc đình chùa cổ.
Ở một số công trình người ta còn thấy mái cong uốn nhẹ gợi nhớ tới dáng dấp của mái đình truyền thống nhưng nhẹ nhàng hơn, gần gũi hơn với công năng hiện đại.
Phần cửa đặc biệt là cửa lá sách được ưu tiên sử dụng nhờ tính năng giúp điều hòa không khí trong những ngày thời tiết nóng ấm, không gian sống nhờ đó cũng sẽ thoáng đãng hơn rất nhiều.
Một số nét đặc trưng của phong cách kiến trúc Đông Dương
Kiến trúc Đông Dương tồn tại cho đến ngày nay giống như một biểu tượng giao thoa giữa 2 nền văn hóa phương Đông sâu lắng và phương Tây đầy phóng khoáng, phong cách kiến trúc Đông Dương không chỉ là sản phẩm của lịch sử mà nó còn là một câu chuyện được kể bằng những bản vẽ, những công trình, những hình khối, màu sắc và cả văn hóa. Mỗi công trình mang phong cách kiến trúc Đông Dương đều toát lên một vẻ đẹp vượt thời gian, một vẻ đẹp của sự thầm lặng và ẩn chứa đầy nội lực.
Màu sắc trong kiến trúc Đông Dương
Trong thiết kế Đông Dương thường sẽ sử dụng các gam màu trung tính như màu vàng nhạt, vàng kem, màu nâu, trắng những màu sắc này được sử dụng để nhằm tạo ra một không gian nội thất sang trọng và ấm cúng. Những màu sắc này sẽ thường được sử dụng cho phần tường, sàn và các phần nội thất có kích thước lớn.
Bên cạnh đó, cũng sẽ có sự hiện diện nhẹ nhàng nhưng đầy tính quyết đoán của những mảng màu đậm như đỏ bã trầu, xanh cổ vịt hay vàng nghệ sẽ là một trong những điểm nhấn về thị giác đầy tính khéo léo tạo nên những lát cắt đầy thú vị trong tổng thể không gian.
Nét đặc trưng về mặt nội thất
Nội thất trong những công trình kiến trúc Đông Dương phải kể đến như tủ, phản, bình phong tuy đơn sơ nhưng chúng cũng luôn toát lên nét lịch thiệp và uy nghiêm của không gian truyền thống.
Không những vậy yếu tố phương Tây cũng sẽ không thể thiểu như đèn bàn chao vải, đồng hồ quả mắc, quạt trần. Chúng mở ra một tầng nghĩa mới rất hiện đại hóa nhưng không mất đi bản sắc.
Hoa văn, họa tiết – Một bản giao hưởng của biểu tượng phương Đông
Hoa văn, họa tiết là một trong những linh hồn của phong cách kiến trúc Đông Dương. Mỗi một họa tiết chính là một biểu tượng, là một ký hiệu văn hóa không chỉ dùng để trang trí mà nó còn giúp truyền tải những triết lý sống của người Á Đông.
- Những họa tiết hình học cổ điển như kết cấu lưới tổ ong, họa tiết kỷ hà, hay hồi văn đều tạo nên một nhịp điệu về thị giác vững chãi.
- Biểu tượng Phúc Lộc: Một số chữ hán cách điệu như Phúc Lộc Thọ Hỷ được sử dụng một cách rất nghệ thuật trên những khung gỗ, cửa sổ hay tranh tường.
- Họa tiết tự nhiên cỏ cây hoa lá: Họa tiết này thường được sử dụng các loại cây như Tùng, Cúc, Trúc, Mai tượng trưng cho 4 mùa Xuân Hạ Thu Đông, hình ảnh hoa sen, bồ đề, hoa cúc thường gợi tới tính thần Phật Pháp.
- Các biểu tượng họa tiết hình thú như: Long, Lân, Quy, Phụng mang lại sự may mắn trong quan niệm Á Đông.
Những biểu tượng điêu khắc
Phong cách kiến trúc Đông Dương không chỉ dừng lại ở cấu trúc và vật liệu mà nó còn được thể hiện qua tính nghệ thuật điêu khắc phù điêu chạm nổi, những bức tượng Phật hay những hình ảnh về con rối dân gian đều là những minh chứng cho sự lắng đọng của văn hóa trong từng không gian của kiến trúc Đông Dương.
Điêu khắc trong kiến trúc Đông Dương thường mang tính chất kể chuyện nhiều hơn là trang trí, từng hình ảnh đài sen, con nghê, tới những họa tiết được khắc trên mái vòm đều ẩn chứa trong đó những ý nghĩa sâu sắc về tín ngưỡng, tinh thần.
Kiến trúc Đông Dương được coi là một dòng chảy không ngừng nghỉ, dù được sinh ra từ thời kỳ thuộc địa nhưng nó lại chưa từng bị bó hẹp trong quá khứ. Ngày nay, lối kiến trúc Đông Dương này ngày càng được khẳng định vị thế và cũng được sử dụng rất nhiều trong những công trình kiến trúc của Việt Nam.
